W Polsce występuje 19 gatunków kleszczy oraz kilkanaście gatunków, które pojawiają się okresowo. Do najczęściej spotykanych należą: kleszcz łąkowy oraz kleszcz pospolity i to właśnie ten drugi jest najczęstszym nosicielem chorób odkleszczowych, chociaż zarazić możemy się i od kleszcza łąkowego, i od każdego innego przedstawiciela tego pajęczaka. Jakie choroby odkleszczowe zagrażają człowiekowi?

Choroby odkleszczowe u ludzi – jakie dają objawy, jak często występują?

Jakiś czas temu wspominaliśmy o boleriozie – to najczęściej występująca choroba odkleszczowa u ludzi. Tylko w 2023 roku zanotowano 25 244 przypadki, a każdego roku (z wyjątkiem 2020 roku) liczba przypadków rośnie. Choroba często nie daje objawów na samym początku – zdarza się, że objawy, szczególnie neuroboleriozy, występują kilka lat po zakażeniu.

Odkleszczowe zapalenie mózgu

Dzisiaj jednak skupimy się na innych chorobach odkleszczowych u ludzi. Drugą, najczęściej występującą jest odkleszczowe zapalenie mózgu – w 2024 wykryto 659 przypadków, większość na terenie północno-wschodniej Polski, gdzie aktywność kleszczy jest największa w Polsce. Za chorobę odpowiada wirus odkleszczowe zapalenia mózgu TBEV. Wyróżnia się dwa etapy choroby:

• pierwszy etap grypopodobny charakteryzuje się gorączką, wymiotami, biegunkami – u osób z wysoką odpornością może zakończyć się samoistnie, u osób z niską odpornością choroba zanika tylko chwilowo lub szybko przechodzi do drugiej fazy
• drugi etap – neurozakażenie z zapaleniem mózgu, móżdżku, opon mózgowo-rdzeniowych lub rdzenia kręgowego

Odkleszczowe zapalenie mózgu diagnozuje się, oznaczając swoiste przeciwciała IgG i IgM z surowicy krwi. Na tę chwilę to jedyna choroba odkleszczowa u ludzi, na którą istnieje szczepionka – szczepienie przeciw odkleszczowemu zapaleniu mózgu zaleca się przede wszystkim osobom szczególnie narażonym na zakażenie (często przebywającym w lesie czy na łąkach), jednak obecnie każdy z nas narażony jest na ugryzienie kleszcza – w miejskim parku, a nawet pod blokiem. Dlatego warto się szczepić, przeciwdziałając chorobie.

Babeszjoza – odkleszczowa choroba u psów, ale i ludzi

Babeszjoza to choroba odkleszczowa, która najbardziej zagraża psom, znacznie rzadziej kotom i ludziom. Jednak i w tym przypadku statystyki wskazują na rosnącą liczbę przypadków w Europie oraz USA. Chorobę wywołują pierwotniaki, które atakując erytrocyty, rozmnażając się w ich wnętrzu. W trakcie tego procesu namnażają się kolejne pierwotniaki, które atakują kolejne krwinki czerwone. W efekcie choroba prowadzi do anemii, która z kolei może być przyczyną zaburzeń rytmu pracy serca, obniżenia odporności, duszności i omdleń, a także zaburzeń pracy organów wewnętrznych, np. wątroby, do których dochodzi w wyniku blokowania mniejszych naczyń krwionośnych. Pierwsze objawy przypominają grypę – gorączka, potliwość, wymioty, biegunka, bóle mięśni, bóle kostno-stawowe, ból gardła i głowy, osłabienie.

Tularemia – rzadka choroba odkleszczowa w Polsce

Chociaż tularemia – inaczej nazywana chorobą zajęczą lub dżumą gryzoni – wykrywana jest w Polsce stosunkowo rzadko (29 przypadków w 2023), to również w przypadku tej choroby odkleszczowej u ludzi statystyki wzrastają, a ponieważ jej diagnostyka nie należy do najłatwiejszych, można przypuszczać, że osób zakażonych może być więcej. W pierwszej fazie pojawiają się objawy kojarzone ze wspomnianą dżumą – wysoka gorączka, silne dreszcze, bóle mięśni, gardła oraz głowy, a w miejscu ugryzienia kleszcza pojawiają się owrzodzenie. Następnie choroba może przybrać jedną z siedmiu postaci: najczęściej jest to postać wrzodziejąco-węzłowa, a największe zagrożenie dla zdrowia i życia niesie postać płucna. U niektórych pacjentów może przebiegać bezobjawowo.

Riketsjozy – gorączka Q i inne odkleszczowe choroby

W Polsce notuje się kilka przypadków rocznie, a w większość osób chorych zakaża się na zagranicznych wyjazdach, np. podczas pobytu w krajach śródziemnomorskich. Najczęstszą z chorób odkleszczowych zaliczanych do riketsjoz jest gorączka Q, która daje objawy podobne do grypy, jednak dodatkowo często współwystępuje z nimi zapalenie wątroby czy płuc. Najcięższy przebieg odnotowuje się w przypadku zapalenia wsierdzia, które aż w 40% prowadzi do zgonów. Ponad połowa osób zakażonych przechodzi chorobę bezobjawowo.

Ludzka anaplazmoza granulocytarna

Anaplazmoza to rzadka choroba odkleszczowa o stosunkowo wysokie śmiertelności, która wynosi od 2 do 10%. Część osób przechodzi ją bezobjawowo. W cięższych przypadkach występuje wysoka gorączka, zapalenie płuc, a nawet zapalenie płuc. Wywołuje ją bakteria, przenoszona przez kleszcze po ugryzieniu zwierząt kopytnych lub gryzoni i i towarzyszy jej zakażenie innymi chorobami odkleszczowymi, co dodatkowo utrudnia diagnozę.

Jak chronić się przed kleszczami i jak wyciągnąć kleszcza?

Poza odkleszczowym zapaleniem mózgu nie istnieją szczepionki na choroby wywoływane zakażaniem po ugryzieniu kleszcze. Dlatego najskuteczniejszą metodą ochrony jest profilaktyka we własnym zakresie. Udając się do lasu, warto chronić przede wszystkim stopy i nogi, ponieważ kleszcze najczęściej bytują na wysokości metra. Oprócz zakładania zakrytych butów i najlepiej długich spodni, należy używać także specjalistycznych środków ochrony przed kleszczami.

Po powrocie do domu należy dokładnie się obejrzeć – dobrze jest również wziąć prysznic. Jeśli znajdziemy kleszcza, usuwamy go przyrządem do usuwania kleszczy, ewentualnie pęsetą. Nie smarujemy kleszcza tłuszczem i alkoholem, gdyż to zwiększa ryzyko torsji. Kleszcza wyciągamy jednym pewnym ruchem, chwytając go jak najbliżej skóry. Ważne, by kleszcza wyciągnąć w całości. Chociaż szybkie usunięcie kleszcza zmniejsza ryzyko zakażenia, nie mając pewności, czy uda nam się go wyciągnąć w całości, warto o pomoc poprosić lekarza.

W H-T. Centrum Medyczne znajdziesz pomoc w Poradni chorób zakaźnych – w przypadku podejrzeń jednej z chorób odkleszczowych zgłoś się do naszych specjalistów celem diagnozy i podjęcia terapii.